Wersja twojej przeglądarki jest przestarzała. Zalecamy zaktualizowanie przeglądarki do najnowszej wersji.

Principles of Chemistry

Grupa 10 – Niklowce

Nikiel

Nikiel jest srebrzystym, szarym metalem z bloku metali przejściowych. Jest twardym, ciągliwym i kowalnym metalem. Tworzy dwie odmiany alotropowe. Można go polerować na wysoki połysk. Jest dobrym przewodnikiem ciepła i elektryczności. Silnie rozdrobniony wykazuje własności piroforyczne. Jest ferromagnetykiem o temperaturze Curie 357°C. Pierwiastek ten występuje jako pięć trwałych izotopów.  Jest słabo reaktywnym pierwiastkiem. Rozpuszcza się w rozcieńczonych kwasach mineralnych. W stężonym kwasie azotowym(V) pasywuje. Główny stopień utlenienia w związkach +2. Jest dość rozpowszechnionym pierwiastkiem, ale jego złoża są bardzo rozproszone. Czysty metal występuje tylko w meteorytach. Bogate złoża niklu występują w Kanadzie, na Kubie, w Rosji, Chinach i Australii. Zawartość  w skorupie ziemskiej 0,0075% wagowego. Minerałami niklu są: pentlandyt (FeNi)S; chloantyt NiAs2; gersdorfit NiAsS; garnieryt będący krzemianem niklu. Metalurgia niklu jest dość skomplikowana. Rudę przekształca się najczęściej w siarczek niklu (II) (NiS), który oddziela się mechanicznie od lżejszego siarczku miedzi(I) (Cu2S). Czysty nikiel otrzymuje się wykorzystując redukcję tlenkiem węgla (tzw. metoda Monda). Powstały w reakcji redukcji tetrakarbonylnikiel (Ni(CO)4) rozkłada się po podgrzaniu na czysty nikiel (99,99%) i tlenek węgla. Nikiel wykorzystuje się głównie jako pokrycie mniej szlachetnego żelaza i stali (elektroliza), gdzie zwiększa wytrzymałość i odporność na korozję. Stale takie wykorzystuje się w przemyśle samochodowym.  Sieć krystaliczna niklu posiada właściwość "pochłaniania" atomów wodoru. W silnie rozdrobnionym metalu może się zmieści około 17 razy więcej wodoru niż wynosi jego objętość. Właściwość ta wykorzystywana jest jako katalizator w wielu procesach m.in. w hydrogenizacji (chemicznym utwardzaniu) tłuszczów. Jest składnikiem baterii niklowo-kadmowych. Jego stopy z miedzią służą do produkcji monet.

Związki niklu:

tlenek niklu(II) – NiO – wykazuje odstępstwa od stechiometrii odznaczające się niedoborem metalu. Zachowanie obojętności związku jest możliwe dzięki obecności w sieci krystalicznej atomów Ni+3. Skład tlenku kobaltu można wyrazić wzorem: NiII1-3xNiIII2xO. Preparaty o składzie stechiometrycznym można otrzymać przez rozkład wodorotlenków  lub węglanów niklu(II) w próżni. Otrzymany tlenek niklu ma barwę zieloną. Preparaty zawierające nadmiar tlenu mają barwę brunatnoszarą do czarnej. Są one rozpuszczalne we wrzącym kwasie solnym z wydzieleniem chloru.
wodorotlenek niklu(II) – Ni(OH)2 – strąca się pod działaniem NaOH z roztworów soli, ma barwę jasnozieloną. Pod działaniem utleniaczy powstaje czarny uwodniony tlenek NiO2·xH2O.
siarczek niklu(II) – NiS – strąca się z roztworów soli niklu(II) zakwaszonych kwasem octowym pod wpływem siarkowodoru w postaci czarnych osadów. W obecności powietrza siarczek ten przechodzi w związek niestechiometryczny zawierający nadmiar siarki i nierozpuszczalny w kwasach.
chlorek niklu(II) – NiCl2 – bezwodny związek powstaje w wyniku bezpośredniej syntezy z pierwiastków. Ma barwę złotożółtą. Związek uwodniony (sześciowodny) jest zielony.
siarczan(VI) niklu(II) – NiSO4 – z roztworów wodnych wydziela się jako siedmiowodna sól o barwie zielonej. W podwyższonej temperaturze traci jedną cząsteczkę wody przechodząc w sól sześciowodną. Tworzy sole podwójne z siarczanem(VI) amonowym (NH4)2SO4·NiSO4·6H2O znajduje zastosowanie przy elektrolitycznym niklowaniu metali.
azotan(V) niklu(II) – Ni(NO3)– tworzy, w temperaturze pokojowej, sześciohydrat o barwie zielonej. Ogrzewany traci wodę a następnie ulega rozkładowi do tlenku.
węglan niklu(II) – NiCO3·6H2O – daje się otrzymać w wyniku strącania z roztworu soli niklu wodorowęglanem sodu.

 

Konfiguracja elektronowa Ar 3d84s2
Masa atomowa 58,69
Gęstość [kg·m–3] 8902 (293K)
Główny stopień utlenienia +2 (-1; 0; +3; +4; +5)
Izotopy: masa - zawartość - okres półrozpadu
58Ni
59Ni
60Ni
61Ni
62Ni
63Ni
64Ni
57,935 - 68,27% - stabilny
58,934 - 0% - 8·104 lat
59,933 - 26,10% - stabilny
60,931 - 1,13% - stabilny
61,928 - 3,59% - stabilny
62,930 - 0% - 92 lata
63,928 - 0,91% - stabilny
Temperatura topnienia [K] 1728
Temperatura wrzenia [K] 3003
Promień atomowy [pm] 124,6
Powinowactwo elektronowe [kJ·mol–1] 156
Energia jonizacji [kJ·mol–1] 736,7 Ni → Ni+
1753 Ni+ → Ni2+
3393 Ni2+ → Ni3+
Elektroujemność (Pauling) 1,91

Pallad

Pallad jest względnie rzadkim, srebrzystobiałym, miękkim metalem przejściowym zaliczanym do podgrupy platynowców.  Pallad, jak platyna, jest kowalnym, ciągliwym, odpornym na korozję metalem. Bardzo łatwo stapia się z platyną. Jest świetnym absorbentem niektórych gazów np. wodoru. Podgrzany do temperatury około 100°C potrafi zaabsorbować objętość wodoru czy acetylenu ok. 3000 razy większą niż swoją własną. Pallad rozpuszcza się w wodzie królewskiej i tworzy dwu- i czterowartościowe związki przypominające związki platyny. Występuje najczęściej w postaci czystej razem z rudami platyny oraz jako związek z rudami niklu. Zawartość w skorupie ziemskiej 1·10–6% wagowych.  Największe ilości palladu wykorzystywane są w przemyśle telekomunikacyjnym, gdzie produkuje się z niego specjalistyczne styczniki i przełączniki. Używa się go także w dentystyce, do produkcji zegarków oraz specjalnych luster. Stop złota z palladem to tzw. białe złoto. Pallad jest ważnym katalizatorem wielu reakcji.

Związki palladu:

halogenki – pallad tworzy halogenki na +2 i +4 stopniu utlenienia. Ceglasty PdF4 i fioletowy PdF2. Jako jedyny platynowiec, pallad tworzy difluorek PdIIPdIVF6, który jest jedynym paramagnetycznym związkiem tego pierwiastka. Na +2 stopniu utlenienia istnieją ciemnofioletowy chlorek, czerwono-czarny bromek i czarny jodek palladu.

PdCl2 – występuje w dwóch odmianach. W wyniku chlorowania palladu w temperaturze powyżej 500°C powstaje odmiana α o strukturze łańcuchowej, natomiast w niższych temperaturach tworzy się odmiana β zbudowana z wielościanów Pd6Cl12. Obydwa chlorki są rozpuszczalne w rozpuszczalnikach o właściwościach donorowych.

tlenki 

PdO –  powstaje w reakcji stopionych chlorku palladu(II) z węglanem sodu jak również w bezpośredniej reakcji palladu z tlenem.

PdO·nH2 – żółty, galaretowaty związek strącający się pod wpływem wodorotlenków z roztworów soli.

sole 

Pd(NO3 – otrzymuje się w wyniku działania ciekłym N2O5 na uwodniony azotan(V) palladu(II).

Pd(NO3)4 – powstaje w wyniku reakcji pomiędzy  uwodnionym azotanem(V) palladu(II) a N2O4 w temperaturze –78°C. Silny utleniacz, zdolny do utlenienia jonów jodkowych.

PdI2 – strąca się z roztworów soli palladu pod działaniem KI jako czarny, nierozpuszczalny w zasadach osad, tworzący pod działaniem nadmiaru jodku potasu czerwony roztwór zawierający jony PdI42–

uwodnione siarczany palladu(II)  – czerwonobrunatny PdSO4·2H2O i oliwkowozielony PdSO4·H2O (bezwodny siarczan ma barwę czerwoną) otrzymuje się przez rozpuszczanie wodorotlenku palladu(II) w kwasie siarkowym(VI). Obydwa związki są dobrze rozpuszczalne w wodzie.

PdCl42– – jasnożółty jon powstający w wyniku rozpuszczenia chlorku palladu(II) w kwasie solnym

Pd(CN)42– – bezbarwny; stanowi bardzo trwały związek koordynacyjny palladu, który nawet pod działaniem mocnych kwasów nie ulega rozkładowi z wydzieleniem HCN

Pd(NO3)2(OH)2 – powstaje w wyniku rozpuszczenia palladu w stężonym kwasie azotowym(V)

H2[PdCl6] – powstaje podczas roztwarzania palladu w wodzie królewskiej

M2[PdCl6] – gdzie M = K, Rb, Cs, NH4, czerwone sole koordynacyjne palladu(IV) powstają w wyniku wprowadzenia chloru do roztworów PdCl42–; są nietrwałe, gorąca woda rozkłada je do soli palladu(II) i chlorowodoru

 

Konfiguracja elektronowa Kr 4d10
Masa atomowa 106,42
Gęstość [kg·m–3] 12020 (293K)
Główny stopień utlenienia +2 (0; +4)
Izotopy: masa - zawartość - okres półrozpadu
102Pd
103Pd
104Pd
105Pd
106Pd
108Pd
109Pd
110Pd
101,901 - 1,02% - stabilny
0% - 17 dni
103,90 - 11,14% - stabilny
104,90 - 22,33% - stabilny
105,90 - 27,33% - stabilny
107,90 - 26,46% - stabilny
0% - 13,47 godz.
11,72% - stabilny
Temperatura topnienia [K] 1828
Temperatura wrzenia [K] 3237
Promień atomowy [pm] 137,6
Powinowactwo elektronowe [kJ·mol–1] 53,7
Energia jonizacji [kJ·mol–1] 805 Pd → Pd+
1875 Pd+ → Pd2+
3177 Pd2+ → Pd3+
Elektroujemność (Pauling) 2,20

Platyna

Platyna jest stosunkowo rzadkim, chemicznie obojętnym metalem przejściowym. Jest cenniejsza niż złoto. Wykorzystywano ją już w starożytności w Grecji i Cesarstwie Rzymskim w formie stopu z innymi metalami które jej zwykle towarzyszą (ruten, rod, pallad, osm, iryd). Znali ją także Indianie prekolumbijscy. Wzmianki o użyciu platyny w Europie pochodzą z XVI wieku. Po raz pierwszy udało się ją wyizolować w XIX wieku. Platyna jest szarobiałym metalem. Charakteryzuje się wysoką temperaturą topnienia, jest kowalna i plastyczna, ma względnie duży właściwy opór elektryczny. Jest bardzo odporna na chemiczne działanie większości substancji. Rozpuszcza się bardzo powoli w wodzie królewskiej. Reaguje z chlorowcami. Tworzy związki na szeregu stopni utlenienia.  Platyna - odkryta ponownie w Nowym Świecie przez hiszpańskich konkwistadorów i początkowo niedoceniana, nazywana była platina, co oznacza: małe srebro, sreberko. W stanie wolnym występuje najczęściej jako stop z innymi podobnymi jej metalami (ruten, rod, pallad, osm, iryd). Największe znalezione samorodki platyny ważyły około 9,5 kg. Duże złoża tego metalu występują w Rosji, RPA, Kanady, Kolumbii i USA. Minerałami, w których występuje platyna są: sparelit PtAs2, kuperyt PtS, bragit (Pt, Pd, Ni)S. Pod względem występowania w wierzchniej warstwie skorupy ziemskiej (litosfera, hydrosfera, atmosfera) zajmuje 78 miejsca (procenty wagowe). Platyna znalazła zastosowanie głównie w jubilerstwie i w technice dentystycznej. Wysoką temperaturę topnienia platyny i jej obojętność chemiczną wykorzystuje się w technice laboratoryjnej do produkcji różnego rodzaju przyrządów. Dodaje się do niej wtedy nieco irydu. Stop taki charakteryzuje się znacznie zwiększoną twardością i wytrzymałością. Wykorzystuje się ją także do produkcji styków elektrycznych i czujników narażanych na wysokie temperatury. Bardzo rozdrobniona, spulchniona i następnie lekko nadtopiona tworzy strukturę gąbczastą. W tej formie (zwiększona powierzchnia czynna) używana jest szeroko w przemyśle chemicznym jako katalizator w wielu reakcjach. Stop platyny z kobaltem ma ciekawe własności magnetyczne.

Związki platyny:

halogenki – tworzy związki na +2, +4 i +6 stopniu utlenienia

PtF6 – ciemnoczerwony związek o temperaturze topnienia 61,3°C jest jednym z najsilniejszych znanych utleniaczy; działa korodująco na szkło

PtCl4 – czerwonobrunatny związek otrzymywany przez chlorowanie platyny w temperaturze 250 – 300°C lub też przez ogrzewanie H2PtCl6·6H2O w strumieniu chloru do temperatury 300°C. Związek jest rozpuszczalny w wodzie i organicznych rozpuszczalnikach polarnych

PtCl42– – czerwony jon otrzymywany w wyniku redukcji PtCl62– stechiometryczną ilością reduktora. W roztworach wodnych ulega on hydrolizie:
PtCl42– + H2O ↔ [PtCl3(H2O)] + Cl
[PtCl3(H2O)] + H2O ↔ [PtCl2(H2O)2] + Cl

tlenki

PtO – czarny związek rozkładający się w temperaturze 560°C, wytrącający się z roztworu H2[PtCl4] pod działaniem wodorotlenku sodu

PtO2 – brunatny otrzymywany przez ogrzewanie uwodnionego tlenku platyny(IV); ulega rozkładowi w temperaturze 380 – 400°C

K2[Pt(CN)4]·3H2O – żółty związek tworzący rombowe igły, które wykazują zabarwienie niebieskie wzdłuż osi symetrii. Jego analog Ba[Pt(CN)4].4H2O fluoryzuje pod wpływem promieni rentgenowskich, kanalikowych czy też promieniowania substancji radioaktywnych.

[Pt(NH3)4][PtCl4] – zielona sól Magnusa powstająca w wyniku połączenia roztworów bezbarwnego [Pt(NH3)4]Cl2 z czerwonym K2PtCl4

[Pt(NH3)4]Cl2 – bezbarwny związek powstający w wyniku gotowania kwasu tetrachloroplatynowego z nadmiarem amoniaku. Tzw. "pierwszy chlorek Reiseta". W wyniku ogrzewania go do temperatury 523K następuje odszczepienie 2 cząsteczek amoniaku i tworzy się żółty, słabo rozpuszczalny proszek o składzie [PtCl2(NH3)2] "drugi chlorek Reiseta". Ligandy w tym związku ułożone są w pozycji trans względem siebie. Natomiast po wprowadzeniu amoniaku do roztworu kwasu tetrachloroplatynowego strąca się zielonożółty związek o konfiguracji cis znany jako chlorek Peyrona.

H2PtCl6 – otrzymuje się przez rozpuszczenie chlorku platyny(IV) w kwasie solnym lub roztworzenie platyny w wodzie królewskiej. Z roztworu wodnego wydzielają się żółte sześciowodne kryształy. Barwa anionu [PtX6]2- zależy od rodzaju chlorowca: X = F jasnożółty; X = Cl ciemnożółty; X = Br ciemnoczerwony; X = I brunatnoczerwony.

 

Konfiguracja elektronowa [Xe]4f145d96s1
Masa atomowa 195,08
Gęstość [kg·m–3] 21450 (293K)
Główny stopień utlenienia +4 (0; +2; +5; +6)
Izotopy: masa - zawartość - okres półrozpadu
190Pt
192Pt
194Pt
195Pt
196Pt
197Pt
198Pt
189,96 - 0,01% - 6,9·1011 lat
191,96 - 0,79% - 1015 lat
193,96 - 32,9% - stabilny
194,96 - 33,8% - stabilny
195,96 - 25,3% - stabilny
0% - 18 godz.
197,97 - 7,2% - stabilny
Temperatura topnienia [K] 2045
Temperatura wrzenia [K] 4100
Promień atomowy [pm] 138
Promień jonowy [pm] Pt+4 76,5
Powinowactwo elektronowe [kJ·mol–1] 247
Energia jonizacji [kJ·mol–1] 870 Pt → Pt+
1791 Pt+ → Pt2+
2800 Pt2+ → Pt3+
3900 Pt3+ → Pt4+
Elektroujemność (Pauling) 1,44